Son Dakika Haberler Haberiniz Olsun
Related Articles
BU VAKTE KADAR 9 MİLYAR TONDAN FAZLA KAYIP YAŞANDI
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) raporuna nazaran, son altı yılın beşinde buzullardaki erime rekor düzeye ulaştı. Bu erimeyle birlikte büyük ölçüde su açığa çıkarken, uzmanlar dünya çapında 10 milyon insanın yıkıcı buzul sellerine maruz kalma riski altında olduğu konusunda uyarıyor.
1975 yılında kayıtların tutulmaya başlanmasından bu yana buzullar 9 milyar tondan fazla kütle kaybetti. Bu, Almanya büyüklüğünde ve 25 km kalınlığında bir buz katmanına denk geliyor.
Bu kayıp, Kanada Arktik Bölgesi yahut Grönland üzere bölgelerde orta seviyede kalırken, birtakım bölgeler çok daha fazla etkilendi. Avrupa’nın Alpleri ve Pireneleri’ndeki buzullar, sırf 2000-2023 yılları ortasında kütlelerinin yüzde 40’ını kaybetti.
‘BU BİR HAYATTA KALMA MESELESİ’
WMO Genel Sekreteri Celeste Saulo, “Buzulların korunması yalnızca çevresel, ekonomik ve toplumsal bir gereklilik değildir. Bu bir hayatta kalma meselesidir” dedi.
Doğal olarak, buzullar sıcak yaz aylarında küçülür ve kış boyunca yağan sıkıştırılmış karla daha da büyür. Bu süreç, Dünya’nın mevcut buzullarının on binlerce yahut yüz binlerce yıldır mevsimler boyunca sabit kalmasını sağlamıştır.
Ancak beşerler atmosfere büyük ölçülerde CO2 ve öbür sera gazlarını salmaya başladığından beri bu istikrar bozuldu. Bilim insanlarının kesin olarak insan faaliyetleriyle ilişkilendirdiği ısınan iklim, buzulların yazın daha süratli erimesine ve kışın daha yavaş toparlanmasına neden oluyor.
Dünyadaki buzullar 2024 yılında küçülürken 450 milyar ton kütle kaybetti. Bu, kayıtlara geçen dördüncü en makus yıl oldu. Birebir periyotta İskandinavya, Svalbard ve Kuzey Asya’daki buzullar kayıtlara geçen en büyük yıllık kayıplarını yaşadı.
WMO’nun araştırmasına nazaran, 2022 ile 2024 yılları ortasındaki periyot, şimdiye kadar kaydedilen en büyük üç yıllık buzul kütlesi kaybı oldu.
İnsan kaynaklı iklim değişikliği nedeniyle iklim ısındıkça, buzulları binlerce yıldır sabit tutan doğal erime ve toparlanma döngüsü başarısız oluyor. Grönland’daki uydu dataları, 1973 ve 2022 yılları ortasında buzulların nasıl karardığını ve küçüldüğünü açıkça gösteriyor.
BÖYLE DEVAM EDERSE ‘EBEDİ BUZ’ KALMAYACAK
Son yapılan bir araştırmaya nazaran buzulların artık o kadar süratli eriyor ki, her yıl ortalama 273 milyar ton ve 2000-2023 yılları ortasında 6,542 milyar ton su bırakacak kadar süratli bir halde geri çekiliyor.
Celeste Saulo, “En negatif kütle istikrarına sahip on yılın yedisi 2016’dan sonra gerçekleşti. Bu türlü devam ederse, WMO artık birçok buzulun çekirdeğindeki ‘ebedi buzun’ 2100’den sonraya kalmayacağına inanıyor” sözlerine yer verdi.
WMO’da bilim vazifelisi olan Sulagna Mishra, bilim insanlarının artık buzullarda geri döndürülemez olabilecek ‘benzeri görülmemiş bir değişim’ gözlemlediklerini söyledi, “Eğer sıcaklıklar şu anda olduğu üzere artmaya devam ederse, 2100 yılının sonuna kadar küçük buzulların yüzde 80’ini kaybedeceğiz” dedi.
10 MİLYON İNSAN TEHLİKE ALTINDA
Kısa vadede, buzulların çekilmesiyle açığa çıkan muazzam ölçüdeki erime suyu önemli bir sel riski yaratıyor.
Wesleyan Üniversitesi’nden Profesör Suzanne O’Connell ve Colorado Boulder Üniversitesi’nden Dr. Alton Byers, şu anda 10 milyon insanın tehlike altında olduğunun altını çiziyor.
Bilim insanları, buzulların erimesiyle birlikte suyun, daha evvel buzulların işgal ettiği çukurluklara aktığını ve burada büyük göller oluştuğunu açıklıyor. Bu göllerin birçok, yüzyıllar boyunca buzullar tarafından biriktirilen kaya ve buzdan oluşan kırılgan doğal barajlarla yerinde tutuluyor.
Bu barajların ardında çok fazla su olması ya da göle hakikat bir toprak kayması olması barajı yıkabilir, büyük ölçüde suyun ve molozun dağ vadilerine gerçek sürüklenmesine ve yolundaki her şeyin yok olmasına neden olabilir. Bu tehlikeli karışım, saatte 30-100 km süratle akarak, konutları ve yoluna çıkan her şeyi yok edebilir. Selin ani ve şiddetli olması nedeniyle bu çeşit olayların yol açtığı can kayıpları çok büyük olabilir.
EN MAKÛS ÖRNEK 1941’DE YAŞANDI
2023 yılında Himalayalar’da meydana gelen bir buzul gölü patlaması 30’dan fazla köprüye ziyan vermiş, bir hidroelektrik santralini tahrip etmiş ve 50’den fazla insanın vefatına neden olmuştu.
En ölümcül örnekte, 1941 yılında Peru And Dağları’ndaki bir buzul gölü olan Laguna Palcacocha’ya düşen bir çığın neden olduğu dalga, gölü on yıldan uzun bir müddet boyunca tutan barajı yıkmıştı. Akabinde gelen sel vadiden aşağı Huaraz kentine hakikat akarak 1.800 ila 5.000 kişinin vefatına yol açtı.
Son araştırmalar, buzun daha süratli erimesiyle birlikte buzul gölü taşkınlarının riskinin de arttığını gösteriyor. Dünyada en ölümcül örneğin yaşandığı Laguna Palcacocha şu anda 1941’dekinden 14 kat daha büyük ve Huaraz şu anda 120.000 bireye mesken sahipliği yapıyor.
Modelleme çalışmaları, bugün bir buzul selinin 35.000 kişinin hayatını tehdit edebileceğini iddia ediyor.
BUZUL YAKININDA YAŞAMAYANLAR DA RİSK ALTINDA
Benzer biçimde eriyen su, buzulların içindeki devasa buz mağaraları sistemlerinde birikip akabinde ‘buzul kanal seli’ ismi verilen bir olayla ansızın hür kalabiliyor. Buzulların çekilmesi, buzun yakınında yaşamayan beşerler için de sel riskine neden olabilir.
Buzullar eridikçe, karada depolanmış olan büyük ölçüde tatlı su denize taşınıyor ve deniz düzeylerinin yükselmesine neden oluyor.
Bilim insanları buzul erime suyunun deniz düzeyindeki artışa en büyük katkıyı yapan ikinci öge olduğunu ve 2000 ile 2023 yılları ortasında deniz düzeyini 0,7 inç (18 mm) yükselttiğini varsayım ediyor.
Dünya Buzul İzleme Servisi Yöneticisi Profesör Michael Zemp yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Bu kulağa çok fazla gelmeyebilir, fakat büyük bir tesiri var; deniz düzeyindeki her milimetrelik artış, her yıl 200.000 ila 300.000 kişiyi daha sellerle karşı karşıya bırakıyor.”
YÜZ MİLYONLARCA İNSAN PAK İÇME SUYUNDAN YOKSUN KALABİLİR
Ancak uzun vadede, süratle eriyen buzulların yüz milyonlarca insanı pak içme suyuna erişimden mahrum bırakmasından telaş ediliyor.
2000-2023 yılları ortasındaki 23 yıllık devirde dünyadaki buzullar, tüm dünya nüfusunun 30 yılda tükettiği su ölçüsüne eşit su kaybetti. Bu tatlı su, bilhassa sıcak yahut yüksek rakımlı bölgelerde yaşayan pek çok insanın geçimi ve hayatta kalması için olmazsa olmazdır.
WMO’nun öngördüğü üzere bu buzulların yok olması halinde milyonlarca insan alternatif su kaynakları bulmak ya da öbür yerlere göç etmek zorunda kalacak.
Güncel varsayımlara nazaran, dünya nüfusunun yüzde 22’sine denk gelen 1,9 milyar insan buzulların aşağısında yaşıyor ve içme suyunun en önemli kaynağı olarak buzullara güveniyor.
Profesör Zemp, “Çocuklarımı düşündüğümde, tahminen de hiç buzulu olmayan bir dünyada yaşayacaklar. Bu aslında epey tasa verici” dedi.
DÜNYANIN PEK ÇOK YERİ SULAR ALTINDA KALABİLİR
Batı Antarktika’daki Thwaites Buzulu’nun çökmesi halinde, global deniz düzeyleri 3 metreye kadar yükselebilir.
Deniz düzeyindeki yükselmeler Şangay’dan Londra’ya, Florida’nın ya da Bangladeş’in alçak bölgelerine ve Maldivler üzere tüm uluslara kadar birçok kenti tehdit ediyor.
Örneğin Birleşik Krallık’ta 2 metre ya da daha fazla bir yükselme Hull, Peterborough, Portsmouth ve Londra’nın doğusu ile Thames Halici üzere bölgelerin sular altında kalma riskiyle karşı karşıya kalmasına neden olabilir.
Buzulun on yıllar içinde başlayabilecek çöküşü, New York ve Sydney üzere büyük kentleri de sular altında bırakabilir. ABD’nin güneyindeki New Orleans, Houston ve Miami’nin kimi bölgelerinin de bilhassa sert darbe alacağı varsayım ediliyor.
Endişeli Bilim İnsanları Birliği tarafından 2014 yılında yapılan bir çalışmada, ABD genelindeki topluluklarda 52 deniz düzeyi göstergesi incelendi. Mevcut bilgiler temel alınarak öngörülen deniz düzeyi artışlarına ait bir iddiaya dayanarak, Doğu ve Körfez Kıyısındaki birçok yerde gelgit taşkınlarının kıymetli ölçüde artacağı bulundu.
Sonuçlar, bu toplulukların birçoklarının önümüzdeki yıllarda gelgit taşkınlarının sayısında ve şiddetinde büyük bir artış yaşayacağını gösterdi.
2030 yılına kadar, incelenen 52 topluluğun yarısından fazlasının, orta seviyede deniz düzeyi yükselmesi iddiaları varsayıldığında, açık alanlarda yılda ortalama en az 24 gelgit seli yaşayacağı öngörülüyor. Bu topluluklardan yirmisi, gelgit taşkınlarının üç katına yahut daha fazlasına maruz kalabilir.
Orta Atlantik kıyılarının sel sıklığında en büyük artışlardan kimilerini görmesi bekleniyor. Annapolis, Maryland ve Washington DC üzere yerlerde yılda 150’den fazla gelgit seli beklenebilir ve New Jersey’deki kimi yerlerde 80 yahut daha fazla gelgit seli görülebilir.
Kasım 2016’da Proceedings of the National Academy of Science’da yayınlanan bir makalenin sonuçlarına nazaran, Birleşik Krallık’ta 2040 yılına kadar iki metrelik bir yükselme Kent’in büyük kısmının neredeyse büsbütün sular altında kalmasına neden olacak. Portsmouth üzere güney kıyısındaki bölgelerin yanı sıra Cambridge ve Peterborough da büyük ölçüde etkilenecek.
Daily Mail’in ‘Earth’s glaciers ‘will not survive the 21st century’ scientists warn – as five of the past six years have seen the most rapid glacier retreat on record’ başlıklı haberinden derlenmiştir.
